Overweging zondag 15 augustus 2021 – Maria Tenhemelopneming – door pastor J.Adolfs
LEZINGEN: Apokalyps 11,19a; 12,1-6a. 10b; Lucas 1,39-56.
In de herinneringen van vele aanwezigen hier vanmorgen was 15 augustus,de dag van vandaag, wat door rooms-katholieken werd genoemd: een verplichte zondag. Dit betekende dat men in ieder geval naar de kerk moest om de mis, de eucharistie, bij te wonen. Zelfs op straffe van doodzonde. Ook mocht er die dag geen ‘slavelijke’ (vooral betaalde) arbeid worden verricht, als het niet beslist noodzakelijk was. Voor schoolgaande kinderen was er geen probleem, want 15 augustus viel altijd in de grote vakantietijd. Toen ik ging werken was dit bij een zogeheten katholieke baas en was ons kantoor die dag altijd gesloten. Wij kunnen ons dit bijna niet meer voorstellen, met de winkelopening van acht uur ‘s morgens tot tien uur ‘s avonds. In het gebouw hiernaast, de supermarkt van Albert Heijn, heb ik al heel wat mensen in en uit zien gaan op deze zondag. En toch… deze dag van 15 augustus, volgens het weekritme dit jaar een zondag, blijft toch bijzonder: wij vieren al sinds eeuwen dan Maria Tenhemelopneming.
Even een tussenopmerking: in de volksmond wordt dit feest ook vaak genoemd: Maria Hemelvaart. Dit klopt niet en ik zal het even nader toelichten. Wij vieren veertig dagen na Pasen jaarlijks de Hemelvaart van Jezus. Volgens het Bijbelverhaal bracht Jezus dit zelf tot stand: Hij steeg op eigen kracht naar de hemel, het hoort bij wie Hij is. Maria werd echter, zo wil de overlevering, ten hemel opgenomen: het was niet haar eigen initiatief, het was een geschenk, iets wat zij ontving. Een kleine correctie dus, maar niet zonder betekenis.
Trouwens, het een en ander wordt nog meer complex: van een tenhemelopneming van Maria staat in de Bijbel geen enkel verslag. In het geloof, vooral van de rooms-katholieke kerk, is dit echter wel als zodanig aangenomen. Het is in 1950 zelfs door paus Pius Xll tot een dogma verklaard: Maria met ziel en lichaam in de hemel opgenomen. Dit hield in, dat deze verklaring als een geloofswaarheid moest worden aangenomen. Menige theoloog en ook gelovige had hier veel moeite mee: wat moest men zich hierbij voorstellen en wat mocht dit betekenen voor een voeding van het geloof?
Mag ik een poging doen tot een begrip en verstaan van dit dogma? ‘Met ziel en lichaam’ is voor mij een uitdrukking die ik wel eens gebruik om aan te geven dat ik iets of iemand helemaal wil omvatten en weergeven: met alles erop en eraan. En dan niet lichamelijk, maar vooral met woorden, gedachten, gevoelens, gedrag en houding. Wie zo naar Maria kijkt, zoals zij in een aantal Bijbelverhalen aan ons is overgeleverd, kan misschien wel met het dogma uit de voeten!
In de Bijbel komt Maria niet veelvuldig voor. Er is een aantal gebeurtenissen weergegeven: rondom de geboorte van Jezus, de vlucht naar Egypte en de terugkeer, de opdracht in de tempel met de oude Simeon, de twaalfjarige Jezus in de tempel, de bruiloft van Kana, haar staan onder het kruis en als laatste feit haar aanwezigheid in de bovenzaal (hoe toepasselijk hier vandaag) bij de nederdaling van de Heilige Geest (Pinksteren). Van een begrafenis of hemelvaart van Maria is niets bekend. De overlevering denkt dat zij gestorven is tussen 35 en 50 na Christus in Jeruzalem of Efese. De apostelen zouden erbij geweest zijn, maar één, ontbrak. U mag het raden: dit was natuurlijke weer Thomas (bekend als de ongelovige)!
Wat de latere kerk en ook mij persoonlijk gelovig aanspreekt is het beeld wat tot mij komt over Maria: haar trouw in haar leven aan zichzelf, anderen, maar vooral aan Jezus, van haar wieg tot aan haar graf, in lief en leed. Deze Maria moet inderdaad bij God zijn, het kan niet anders! Mag zij ons daar tot voorspraak en inspiratiebron zijn.
Nog even wil ik teruggaan naar het evangelieverhaal van vandaag, dat bekend staat als: Maria bezoekt haar nicht Elizabeth. Ik ben zo’n twintig jaar geleden in Palestina op de plaats geweest waar dit gebeurd zou zijn. Dit boek hier legt daar getuigenis van af: het dorp Ein Karem (7 kilometer ten zuid-westen van Jeruzalem) met op de foto de heuvel (met nu een kerk) waar Elizabeth en Maria elkaar ontmoet zouden hebben. Er staat zelfs een standbeeld met deze twee vrouwen: allebei zwanger van een kind, van Johannes en Jezus. Op de muur tegenover de ingang van de grot is het Magnificat, de lofzang van Maria, vertaald in 41 talen op wandtegels aangebracht. Het is de lofzang zoals die Maria door de evangelist in de mond is gelegd, als antwoord op de groet van Elizabeth: ‘Gij zijt de gezegende onder de vrouwen.’ Als wij de tekst goed lezen, dan is het eigenlijk een lied van verzet tegen macht, onrecht, oorlog en armoede. En dat is een boodschap van alle tijden, ook voor ons, nu en de toekomst.
Hoe wij Maria in de loop van de tijden ook hebben ‘versierd’ met feesten, gedenkdagen, titels, bedevaarten, liederen en legendes: de kern van haar wezen is een boodschap voor ons allemaal. Wat dit betreft is zij inderdaad ‘gezegend onder de vrouwen’ en een oproep voor zowel vrouwen als ook mannen, wij dus, om elkaar tot zegen proberen te zijn in ons doen en laten, ondanks misschien heel veel. Tot slot wil ik u nog op de hoogte stellen van dit boek dat dit jaar is uitgegeven: Maria, icoon van genade, geschreven door Arnold Huijgen, hoogleraar systematische theologie aan de Theologische Universiteit Apeldoorn. Hij is een gereformeerd theoloog (dus protestant). Zijn boek over Maria werd zijn ‘coronaproject’, niet alleen omdat hij de tijd had, maar ook omdat zij naar zijn groeiende overtuiging wat te betekenen heeft voor een wereld in de greep van een pandemie. Hij schreef het boek over ‘de gezegende onder de vrouwen’ juist nu, omdat zij traditioneel met de stralenkrans, de corona, wordt afgebeeld. In het dagblad Trouw is er kortgeleden nog een uitgebreid verslag over dit boek afgedrukt met ook ook de kritiek en kanttekeningen van vooral uitde orthodox-gezinde protestante kerk. Zijn beschouwingen van Maria spreken mij persoonlijk erg aan, hoewel er best verschillen zijn, in vooral beleving en theologisch verstaan vanuit de rooms-katholieke en protestantse kerk. Maria beschouw ik zo ook als een middelares in de oecumene.
Het was misschien heel veel vandaag op dit feest van Maria Tenhemelopneming. Maar ja: over Maria raak je bijna niet uitgepraat. Mogen wij dit dit vieren in het vervolg van ons samenzijn rond brood en wijn.
AMEN.